Kary umowne

Pod pojęciem kary umownej rozumie się dodatkowe zastrzeżenie umowne wprowadzane do umowy w ramach swobody kontraktowania, które ma na celu wzmocnienie skuteczności więzi, jaka powstała pomiędzy stronami na skutek zawartej przez nie umowy i służy realnemu wykonywaniu zobowiązań. Może być ona zastrzeżona w każdej umowie, tak nazwanej, jak i nienazwanej, a także w umowach rezultatu (umowa o dzieło) czy starannego działania (umowa zlecenie).

Warto zdawać sobie sprawę z faktu, iż kara umowna zabezpiecza wyłącznie wykonanie świadczenia o charakterze niepieniężnym. Jej celem jest skłonienie osoby zobowiązanej do ścisłego wypełnienia zobowiązania. Treść zastrzeżenia kary umownej stanowi zobowiązanie się dłużnika do zapłacenia wierzycielowi stosownej kwoty pieniężnej w przypadku niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania. Jej zapłacenie stanowi w pewien sposób automatyczną sankcję, która przysługuje wierzycielowi w stosunku do dłużnika w sytuacji niewykonania przez niego albo nienależytego wykonania zobowiązania z przyczyn, za które dłużnik jest odpowiedzialny. Przez karę umowną strony określają z góry wielkość odszkodowania; stanowi ona jego substytut. Od odszkodowania w ścisłym znaczeniu tego słowa różni się ona tym, iż należy się ona bez względu na wysokość szkody (art. 484 § 1 k.c.).

Do istotnych przedmiotowo elementów zastrzeżenia kary umownej zaliczyć można określenie zobowiązania czy pojedynczego obowiązku, którego niewykonanie albo nienależyte wykonanie rodzi obowiązek uiszczenia kary umownej. Gdy w umowie została zastrzeżona kara umowna, strony winne są w sposób możliwie jak najbardziej precyzyjny wskazań tytuł do jej naliczenia, przykładowo nienależyte wykonanie umowy czy jednego ze świadczeń, do których dłużnik jest zobowiązany, opóźnienie w wykonaniu świadczenia czy wadliwość przedmiotu świadczenia. Kara umowna winna zostać wyrażona wprost w pieniądzu lub przez wskazanie parametrów, które odnoszą się do zabezpieczonego świadczenia i pozwalają na określenie jej wysokości.

Dłużnik zostanie zwolniony z obowiązku jej zapłaty, gdy wykaże, iż przyczyną niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania uzasadniające naliczanie kary umownej są okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności. Dopuszcza się jednak zastrzeżenie uprawnienia wierzyciela do żądania kary również w sytuacji, kiedy przyczyną niewykonania albo nienależytego wykonania zobowiązania są okoliczności niezawinione przez dłużnika. Dłużnik nie może uchylić się od wykonania zobowiązania poprzez uiszczenie kary umownej – tego typu zwolnienie możliwe jest wyłącznie za zgodą wierzyciela (art. 483 § 2 K.c.).

Gdy zobowiązanie zostało w znaczącej części wykonane, dłużnik może zażądać redukcji kary umownej. To samo odnosi się do sytuacji, kiedy kara umowna jest rażąco wygórowana. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie I ACa 1673/15 stwierdza się, co następuje: „Przy ocenie, czy zastrzeżona kara umowna jest rażąco wygórowana nie wyklucza się uwzględnienia relacji między wysokością zastrzeżonej kary umownej, a wysokością wynagrodzenia należnego stronie zobowiązanej do zapłaty kary umownej, za zasadnicze jednak kryterium tej oceny uznaje się stosunek wysokości zastrzeżonej kary umownej do wysokości szkody doznanej przez wierzyciela.” W kwestii tej wypowiedział się również Sąd Apelacyjny w Katowicach wyroku V ACa 738/14, stwierdzając, iż: „Za rażąco wygórowaną karę umowną należało uznać karę stanowiącą znaczną, przekraczającą połowę wartości część świadczenia niepieniężnego strony powodowej w sytuacji, gdy świadczenie to zostało ostatecznie w całości i w sposób nie budzący zastrzeżeń, co do jakości dostarczonych przedmiotów wykonane. Kara umowna w wysokości zbliżonej do 60% wartości świadczenia niepieniężnego wykonanego przez stronę powodową jest w oczywisty sposób nadmierna, a co za tym idzie rażąco wygórowana w rozumieniu art. 484 § 2 k.c.”.